ساختار دندان انسان

دندان در همه جانداران یکی از اساسی ترین عضوها و همچنین سخترین عضو بدن محسوب می شود. نقش دندان در بدن انسان تنها به تکه تکه کردن و جویدن غذا محدود نمی شود بلکه در ادای صحیح کلمات و تکلم نیز نقش اساسی دارد.

به طور کلی انسان در طول دوران زندگی از دو نوع دندان بهره میبرد:

دندان شیری

دندان دائمی

• دندان شیری

دندان های شیری اولین گروه از دندن های هر فرد در دوران اول زندگی اوست و پس از چند سال، در بازه سنی 6 تا 12 سالگی با دندان‌های دائمی جایگزین می‌شوند.

شکل‌گیری دندان‌های شیری در رحم مادر شروع می‌شود، اما جوانه زدن و بیرون زدن آنها از لثه در بازه سنی 6 تا 12 ماهگی اتفاق می‌افتد. تمام دندان‌های شیری تا 3 سالگی درمی‌آید.

تعداد دندان‌های شیری 20 عدد است که به طور مساوی در هر فک جای می‌گیرد. پس از مدتی 32 دندان دائمی به مرور جایگزین دندان‌های شیری می‌گردند.

از آنجا که دندان‌های شیری پایه و اساس دندان‌های اصلی و دائمی هستند، مراقبت از آنها و رعایت اصول بهداشت دهان و دندان ضروری می‌باشد. این دندان‌ها 20 عدد (10 عدد در هر آرواره) می‌باشد که در نیمه هر آرواره دو دندان پیشین، یک دندان نیش، دو دندان آسیاب کوچک قرار گرفته است.

• دندان دائمی

گروه دوم از دندان های هر فرد که شخص در طول زندگی صاحب آن ها می شود دندان های دائمی هستند. تعداد این دندان ها 32 عدد است ( 16 عدد در هر آرواره ) . در نیمه ی هر آرواره دو دندان پیشین ، یک دندان نیش ، دو دندان آسیاب کوچک و سه دندان آسیاب بزرگ قرار دارد.
رویش دندان های دائمی معمولا در سنین 20 سالگی با رویش دندان عقل کامل می شود. ( دندان های آسیاب بزرگ فاقد دندان های شیری هستند)

ساختار دندان

دندان از بخش‌های گوناگونی ساخته شده‌است:

1. تاج دندان (بخشی که روی لثه است) 2. ریشه دندان (بخشی که در زیرِ لثه است). بخش خارجی تاج دندان (crown) از مینا (enamel) پوشیده شده‌است که از لحاظِ میزانِ سختی و معدنی بودن، شباهت بسیاری به استخوان دارد، هرچند که برخلافِ استخوان ترد و شکننده است.

مینایِ دندان عمدتاً از جنس هیدروکسی آپاتیت است. رنگ مینا می‌تواند از زرد روشن تا سفید مایل به خاکستری باشد. در زیر مینا، عاج (dentin) قرار دارد که استحکام آن کمتر از مینا است و همچنین برخلاف آن بافتی زنده است و در مقابل تحریکاتْ حساسیت از خود نشان می‌دهد. رنگِ عاج زرد روشن است و ساختار توبول مانند دارد. عاج از مغز دندان یا همان پالپ نگهداری می‌کند.

3. پالپ یا مغزکه در مرکز دندان قرار گرفته است.

در پالپ دندان رگ‌های خونی و بافت عصبى وجود دارد.

یعنى در اصل جنس پالپ دندان از بافت همبندى است.

پالپ ناحیه تاجى در درمان هاى اورژانسى درد دندان، برداشته مى شود. به این کار پالپوتومى مى گویند. سمنتوم (cementom) لایه‌ای است که ریشه را می‌پوشاند.

CEJ یا cement enamel junction محل اتصال مینا و سمان ریشه را می‌گویند.

اپکس (Apex) انتهای ریشه که حالت مخروطی دارد هست.

فورکا یا فورکاشن (furcation) محل انشعاب ریشه‌ها در دندان‌های چند ریشه‌ای هست.

کاسپ (cusp) برجستگی‌های هرمی شکل روی دندان که به‌عنوان قسمت برنده سطح دندان‌های جونده (دندان‌های عقبی که شامل آسیاب‌ها هستند) هست.

در انتهای ریشه دندان سوراخى وجود دارد که محل ورود عروق و اعصاب به داخل کانال ریشه مى باشد.

کاربرد انواع دندان دائمی

• دندان های پیشین

به چهار دندان جلویی در فک بالا و پائین (جمعا 8 دندان)، دندان های پیشین گفته می شود. دندان های پیشین بزرگ، تخت و دارای لبه تیز و باریک هستند که برای بریدن لقمه ی غذا کاربرد دارند.

• دندان نیش

دندان نیش دندانی نوک تیز است که در هر یک از دو طرف دندان‌های ثنایا وجود دارد و از آنهابرای نگه داشتن و بریدن غذا استفاده می‌کنیم.

• دندان های آسیاب کوچک

کنار هر دندان نیش ، دو دندان آسیاب کوچک قرار دارد که فاصله ی بین دندان های نیش تا دندان های آسیاب بزرگ را می پوشاند. سطح این دندان ها تخت و پهن است و لبه ی آم ها نیز، تیز و عاج دار است.

دندان های کنار آسیاب بزرگ تک ریشه ای و دندان های آسیاب کوچک کنار نیش ها دو ریشه ای هستند.

• دندان های آسیاب بزرگ

سه دندان آخر در طرفین فک‌های بالا و پایین، دندان‌های آسیاب بزرگ هستند که تعداد آنها جمعا ‌به 12 عدد می‌رسد که به ترتیب آسیاب اول، دوم و سوم نامیده می‌شوند.

دندان‌های آسیاب اول، دقیقا‌ کنار دومین دندان آسیاب کوچک قرار دارد و به دندان‌های آسیاب شش سالگی هم معروف می‌باشد.

• دندان های عقل

دندان عقل یا همان دندان آسیاب سوم که در انتهای فک واقع شده است ، معمولا بین 16 تا 20 سالگی شروع به در آمدن می کند.